Rối loạn tiêu hóa là tình trạng hệ tiêu hóa hoạt động không ổn định, gây ra các triệu chứng như đầy bụng, đau bụng, tiêu chảy, táo bón, buồn nôn… Tuy không nguy hiểm ngay lập tức, nhưng nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Vậy đâu là nguyên nhân khiến bạn dễ bị rối loạn tiêu hóa?
Mục lục
Rối loạn tiêu hóa là gì?
Rối loạn tiêu hóa là một tình trạng phổ biến xảy ra khi hệ thống tiêu hóa hoạt động không ổn định, dẫn đến các triệu chứng khó chịu như đau bụng, đầy hơi, buồn nôn, tiêu chảy, táo bón hoặc ăn uống kém tiêu. Đây không phải là một bệnh lý riêng biệt mà là tập hợp các biểu hiện cho thấy đường ruột đang gặp trục trặc.
Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, từ trẻ nhỏ, người trưởng thành cho đến người cao tuổi. Tuy không gây nguy hiểm tức thời, nhưng nếu kéo dài, rối loạn tiêu hóa có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tổng thể và chất lượng cuộc sống.
Một số biểu hiện thường gặp của rối loạn tiêu hóa:
- Đầy bụng, chướng hơi ngay sau khi ăn.
- Tiêu chảy hoặc táo bón thất thường.
- Đau âm ỉ vùng bụng, đau từng cơn hoặc đau quặn.
- Buồn nôn, nôn mửa, ăn không ngon.
- Cảm giác no nhanh dù ăn ít.
Những biểu hiện này có thể thoáng qua nhưng cũng có thể kéo dài nếu không tìm ra nguyên nhân và điều chỉnh kịp thời.
Tại sao bị rối loạn tiêu hóa?
Rối loạn tiêu hóa là hậu quả của nhiều yếu tố kết hợp, không chỉ do thực phẩm mà còn liên quan đến tâm lý, lối sống và thuốc men. Dưới đây là 8 nguyên nhân phổ biến nhất khiến bạn dễ bị rối loạn tiêu hóa:
1. Chế độ ăn uống không khoa học
Việc ăn uống không đúng giờ, bỏ bữa hoặc ăn quá no khiến dạ dày phải hoạt động thất thường, gây cản trở quá trình tiêu hóa. Bên cạnh đó, thói quen sử dụng thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, cay nóng, hoặc lạm dụng nước ngọt có gas, rượu bia… khiến niêm mạc dạ dày – ruột bị kích thích, làm tăng nguy cơ đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy hoặc táo bón. Những người thường xuyên ăn quá nhanh, không nhai kỹ hoặc vừa ăn vừa làm việc cũng vô tình làm giảm hiệu suất hoạt động của hệ tiêu hóa ngay từ giai đoạn đầu, dẫn đến tình trạng chậm tiêu, sinh hơi trong lòng ruột và gây cảm giác nặng bụng kéo dài.
2. Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột
Trong ruột non và ruột già có hàng trăm tỷ vi khuẩn – cả lợi khuẩn và hại khuẩn – cùng tồn tại để giữ ổn định cho quá trình tiêu hóa. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh kéo dài, ăn uống thiếu chất xơ, hoặc lạm dụng thuốc tiêu chảy, thuốc trị đầy bụng có thể làm giảm số lượng lợi khuẩn, tạo điều kiện cho hại khuẩn phát triển mạnh. Hệ quả là người bệnh thường xuyên gặp các triệu chứng như rối loạn phân, phân sống, bụng sôi, đầy hơi sau ăn hoặc tiêu chảy kéo dài. Ở trẻ em, sự mất cân bằng hệ vi sinh còn có thể dẫn đến suy dinh dưỡng nếu không được điều chỉnh kịp thời.
3. Căng thẳng tâm lý, stress kéo dài
Nhiều nghiên cứu cho thấy hệ thần kinh trung ương và hệ tiêu hóa có mối liên hệ chặt chẽ thông qua trục não – ruột (gut-brain axis). Khi căng thẳng, stress kéo dài, cơ thể tiết ra nhiều hormone cortisol và adrenaline, ảnh hưởng đến nhu động ruột và quá trình tiết dịch tiêu hóa. Điều này lý giải vì sao nhiều người bị đau bụng, tiêu chảy hoặc buồn nôn trong các tình huống căng thẳng như thi cử, áp lực công việc, mất ngủ hay sang chấn tâm lý. Về lâu dài, stress còn có thể gây ra hội chứng ruột kích thích – một dạng rối loạn tiêu hóa mạn tính thường xuyên tái phát.
4. Ít vận động thể chất
Lối sống tĩnh tại, đặc biệt là ngồi lâu, ít đi lại sau ăn hoặc không tập thể dục thường xuyên, khiến nhu động ruột suy giảm, làm chậm quá trình tiêu hóa và đào thải chất cặn bã. Điều này đặc biệt phổ biến ở dân văn phòng, người cao tuổi hoặc người bệnh nằm lâu sau phẫu thuật. Hệ quả thường thấy là táo bón, chướng bụng, đầy hơi và cảm giác ăn không tiêu. Ngoài ra, việc không vận động còn làm giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng, ảnh hưởng gián tiếp đến sức khỏe tổng thể và hệ miễn dịch.
5. Không dung nạp hoặc dị ứng thực phẩm
Một số người có cơ địa không dung nạp với lactose (đường trong sữa), gluten (trong lúa mì) hoặc các thành phần khác trong thực phẩm như hải sản, trứng, đậu nành… Khi những chất này được nạp vào cơ thể, hệ tiêu hóa không thể xử lý hiệu quả, gây ra phản ứng như đau bụng quặn thắt, tiêu chảy, đầy hơi hoặc nổi mẩn ngứa, buồn nôn. Việc không phát hiện ra tình trạng này khiến người bệnh lặp lại sai lầm trong ăn uống, gây rối loạn tiêu hóa kéo dài mà không rõ nguyên nhân.
6. Tác dụng phụ của thuốc
Một số loại thuốc như kháng sinh, thuốc giảm đau nhóm NSAIDs, thuốc điều trị cao huyết áp hoặc thuốc chống trầm cảm có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa. Chẳng hạn, kháng sinh tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi trong ruột, làm mất cân bằng hệ vi sinh, trong khi thuốc giảm đau NSAIDs có thể gây viêm loét niêm mạc dạ dày – tá tràng. Ngoài ra, nhiều loại thuốc làm giảm nhu động ruột hoặc kích thích ruột quá mức, dẫn đến tình trạng tiêu chảy, táo bón hoặc đầy bụng kéo dài trong quá trình sử dụng.
7. Nhiễm khuẩn hoặc nhiễm ký sinh trùng
Việc ăn phải thực phẩm nhiễm khuẩn, nước uống không đảm bảo vệ sinh hoặc rau sống chưa được rửa kỹ có thể dẫn đến nhiễm khuẩn đường ruột hoặc nhiễm ký sinh trùng như giun, sán. Những tác nhân gây bệnh này gây viêm niêm mạc ruột, rối loạn hấp thu và mất nước, biểu hiện qua tiêu chảy cấp, đau bụng dữ dội, sốt hoặc thậm chí nôn mửa. Ở những người có hệ miễn dịch yếu, nhiễm trùng đường tiêu hóa có thể để lại biến chứng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần.
8. Bệnh lý đường tiêu hóa nền
Rối loạn tiêu hóa cũng có thể là biểu hiện của các bệnh lý mãn tính như viêm loét dạ dày – tá tràng, hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm đại tràng, polyp đại tràng hoặc thậm chí ung thư tiêu hóa giai đoạn sớm. Những bệnh lý này thường không có triệu chứng rầm rộ ở giai đoạn đầu mà chỉ biểu hiện bằng các rối loạn nhẹ như đầy bụng, đau âm ỉ vùng bụng dưới, rối loạn phân hoặc đi ngoài nhiều lần trong ngày. Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, các bệnh lý nền có thể tiến triển phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe đường ruột và chất lượng sống.
Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng rối loạn tiêu hóa
Bên cạnh các nguyên nhân trực tiếp, một số yếu tố nguy cơ mang tính bền vững hoặc lặp đi lặp lại trong thời gian dài có thể khiến hệ tiêu hóa ngày càng nhạy cảm, suy yếu và dễ bị rối loạn hơn.
1. Tuổi tác
Ở người cao tuổi, tốc độ chuyển hóa giảm dần, nhu động ruột yếu đi và khả năng tiết men tiêu hóa cũng suy giảm theo thời gian. Điều này khiến quá trình tiêu hóa trở nên chậm hơn, dễ dẫn đến đầy bụng, táo bón hoặc kém hấp thu. Trong khi đó, trẻ nhỏ có hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, hệ vi sinh đường ruột còn non yếu nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi thay đổi trong chế độ ăn, dùng thuốc hoặc nhiễm khuẩn, dẫn đến rối loạn tiêu hóa cấp hoặc kéo dài.
2. Thói quen sinh hoạt thiếu lành mạnh
Lối sống thiếu điều độ, thường xuyên thức khuya, ăn uống thất thường hoặc bỏ bữa sáng có thể gây rối loạn nhịp sinh học của đường ruột, ảnh hưởng đến chức năng co bóp và tiết dịch tiêu hóa. Ngoài ra, việc thường xuyên ăn khuya, ăn quá muộn hoặc ăn xong đi nằm ngay không chỉ khiến dạ dày phải làm việc quá tải vào ban đêm mà còn làm tăng nguy cơ trào ngược, đầy hơi và khó tiêu.
3. Thường xuyên căng thẳng, lo âu
Những người thường xuyên sống trong trạng thái căng thẳng, lo âu, hoặc có rối loạn lo âu mạn tính dễ gặp phải tình trạng co thắt bất thường của ruột già, giảm hoặc tăng nhu động ruột một cách khó kiểm soát. Stress cũng ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột và khả năng tái tạo lớp nhầy bảo vệ niêm mạc ruột.
4. Nghề nghiệp và môi trường làm việc
Một số nghề nghiệp có đặc thù phải ngồi nhiều, ít vận động hoặc thường xuyên chịu áp lực như dân văn phòng, lái xe, kỹ sư IT, người làm việc ca đêm… là những đối tượng có nguy cơ cao mắc rối loạn tiêu hóa. Việc ngồi lâu khiến nhu động ruột giảm, hệ tuần hoàn ở vùng bụng hoạt động kém hiệu quả, từ đó gây ra tình trạng táo bón, đầy hơi hoặc khó tiêu.
5. Tiền sử bệnh lý tiêu hóa hoặc sử dụng thuốc kéo dài
Những người có tiền sử mắc các bệnh như viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích hoặc các bệnh lý gan mật thường dễ tái phát rối loạn tiêu hóa khi có yếu tố kích thích. Mặt khác, việc phải dùng thuốc điều trị dài ngày như kháng sinh, thuốc chống viêm, thuốc giảm đau hoặc các loại thuốc ảnh hưởng đến nhu động ruột cũng có thể khiến hệ tiêu hóa bị tổn thương, mất cân bằng hoặc nhạy cảm hơn với các yếu tố kích thích nhỏ như thay đổi thời tiết, thực phẩm lạ, hoặc stress nhẹ.
Phòng ngừa và cải thiện rối loạn tiêu hóa
Rối loạn tiêu hóa không chỉ gây ra cảm giác khó chịu trong sinh hoạt hằng ngày mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể nếu kéo dài. Tuy nhiên, nếu nắm rõ nguyên nhân và có lối sống lành mạnh, bạn hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa cũng như cải thiện tình trạng này một cách hiệu quả, bền vững và an toàn.
Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học, hợp lý
Hãy đảm bảo các bữa ăn đúng giờ, ăn đủ lượng nhưng không ăn quá no và tránh bỏ bữa. Ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu chất xơ như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám và sữa chua có chứa lợi khuẩn. Đồng thời, hạn chế tối đa đồ ăn chiên rán, cay nóng, nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn và các chất kích thích như rượu, bia, cà phê hoặc nước ngọt có gas. Đặc biệt, nên ăn chậm, nhai kỹ và tránh tình trạng vừa ăn vừa làm việc để giảm áp lực cho dạ dày và tăng hiệu quả tiêu hóa ngay từ khoang miệng.
Tăng cường vận động thể chất
Các hoạt động đơn giản như đi bộ sau ăn, tập yoga nhẹ nhàng hoặc thể dục buổi sáng giúp kích thích nhu động ruột, cải thiện tuần hoàn máu ở vùng bụng và hỗ trợ tiêu hóa diễn ra thuận lợi. Đối với người làm việc văn phòng, việc đứng dậy vận động nhẹ nhàng mỗi 1–2 giờ làm việc cũng giúp giảm tình trạng ì trệ của đường ruột và ngăn ngừa táo bón.
Loại bỏ căng thẳng
Hãy tập thói quen nghỉ ngơi điều độ, ngủ đủ giấc và thư giãn tinh thần bằng các hình thức như thiền, nghe nhạc, đọc sách hoặc trò chuyện cùng người thân. Nếu đang phải chịu áp lực công việc hoặc stress kéo dài, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý để cân bằng cảm xúc, từ đó gián tiếp cải thiện chức năng đường ruột.
Dùng thuốc theo chỉ định
Không tự ý dùng kháng sinh, thuốc giảm đau, thuốc chống viêm hay các loại thuốc điều trị tiêu hóa khi chưa có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ. Nếu bắt buộc phải sử dụng thuốc trong thời gian dài, nên hỏi ý kiến chuyên môn để được bổ sung men vi sinh hoặc các chế phẩm bảo vệ niêm mạc ruột, giúp hạn chế tối đa tác dụng phụ lên hệ tiêu hóa.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Nếu bạn có tiền sử rối loạn tiêu hóa kéo dài hoặc mắc các bệnh lý liên quan như viêm đại tràng, viêm dạ dày hay hội chứng ruột kích thích. Việc tầm soát sớm không chỉ giúp phát hiện nguyên nhân cụ thể mà còn ngăn ngừa được các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Thông thường, các triệu chứng rối loạn tiêu hóa nhẹ có thể cải thiện nhờ điều chỉnh ăn uống, sinh hoạt. Tuy nhiên, bạn cần chủ động đến cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Triệu chứng kéo dài trên 7 ngày: Rối loạn tiêu hóa không thuyên giảm sau một tuần dù đã thay đổi chế độ ăn uống hoặc sử dụng men vi sinh, thuốc không kê đơn.
- Rối loạn đại tiện bất thường: Tiêu chảy kéo dài, táo bón dai dẳng, đi ngoài nhiều lần trong ngày, hoặc xen kẽ giữa tiêu chảy và táo bón trong thời gian ngắn.
- Đau bụng không rõ nguyên nhân: Xuất hiện những cơn đau bụng âm ỉ hoặc quặn từng cơn, đặc biệt nếu cơn đau tái phát thường xuyên hoặc tăng dần theo thời gian.
- Đi ngoài ra máu, phân đen hoặc nôn ra máu: Đây là dấu hiệu cảnh báo xuất huyết tiêu hóa – một tình trạng cần xử lý y tế ngay lập tức.
- Chán ăn, sụt cân nhanh, mệt mỏi không rõ nguyên nhân: Những biểu hiện toàn thân này có thể cho thấy tình trạng rối loạn tiêu hóa có liên quan đến bệnh lý nền nghiêm trọng như viêm ruột, ung thư tiêu hóa, hoặc rối loạn chuyển hóa.
- Nôn ói kéo dài, mất nước hoặc dấu hiệu rối loạn điện giải: Đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi – những đối tượng có hệ tiêu hóa và khả năng bù nước yếu, việc điều trị cần tiến hành sớm để tránh biến chứng.
- Người có tiền sử bệnh tiêu hóa bị tái phát: Nếu bạn từng mắc viêm loét dạ dày, viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích… và đang tái phát với triệu chứng nghiêm trọng hơn, cần thăm khám để điều chỉnh phác đồ điều trị.
Rối loạn tiêu hóa là vấn đề thường gặp nhưng lại xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ ăn uống, lối sống đến tâm lý và bệnh lý nền. Chủ động điều chỉnh chế độ sinh hoạt, duy trì tinh thần thoải mái và lắng nghe cơ thể là cách tốt nhất để phòng ngừa và cải thiện tình trạng này. Nếu triệu chứng kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường, đừng chần chừ thăm khám để được chẩn đoán và xử lý kịp thời.
🔹🔹🔹Để giúp Khách hàng vừa dễ dàng nhận biết hàng chính hãng, vừa tiết kiệm chi phí, Tràng Phục Linh PLUS có chương trình tích đủ 6 điểm tặng 1 hộp 20 viên trị giá 195.000. ➠ Cách thức nhận quà vô cùng đơn giản, bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn của tem tích điểm có trên vỏ hộp |
