Tổng Quan Bệnh Viêm Đại Tràng: Triệu Chứng, Nguy Cơ và Cách Phòng Tránh

Viêm đại tràng là căn bệnh thường gặp liên quan đến hệ tiêu hóa. Bài viết dưới đây giúp bạn nhận biết các triệu chứng, nguyên nhân, nguy cơ và các cách điều trị viêm đại tràng hiệu quả.

Viêm đại tràng là gì?

Viêm đại tràng là tình trạng viêm nhiễm xảy ra tại niêm mạc đại tràng – phần cuối của đường tiêu hóa. Bệnh được chia thành hai loại chính: viêm đại tràng cấp tính và mãn tính.

Viêm cấp tính xảy ra đột ngột, thường do nhiễm khuẩn hoặc nhiễm độc thực phẩm. Trong khi đó, viêm đại tràng mãn tính tiến triển chậm và dễ tái phát, có thể liên quan đến các bệnh tự miễn.

Nguyên nhân viêm đại tràng

Viêm đại tràng có thể xuất hiện do liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau, từ lối sống, thói quen ăn uống hoặc do các bệnh lý nội tại trong cơ thể. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:

Nhiễm khuẩn và ký sinh trùng

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt trong các trường hợp viêm đại tràng cấp tính. Một số loại vi khuẩn như Salmonella, Shigella, E.coli, hoặc ký sinh trùng như Giardia lamblia, Entamoeba histolytica có thể xâm nhập vào đại tràng qua đường thức ăn, nước uống bị ô nhiễm hoặc vệ sinh kém, gây tổn thương niêm mạc ruột và dẫn đến viêm nhiễm nghiêm trọng.

Rối loạn miễn dịch

Trong một số bệnh lý tự miễn như viêm loét đại tràng (Ulcerative Colitis) hay bệnh Crohn, hệ miễn dịch của cơ thể nhầm lẫn và tấn công chính các tế bào của niêm mạc đại tràng, dẫn đến viêm mạn tính. Những bệnh này thường có xu hướng kéo dài, khó điều trị dứt điểm và dễ tái phát.

Stress, rối loạn thần kinh ruột

Căng thẳng kéo dài làm tăng hormone cortisol và các chất gây viêm trong cơ thể. Đồng thời, hệ thần kinh ruột bị ảnh hưởng khiến nhu động ruột hoạt động bất thường, dễ gây ra co thắt và viêm. Viêm đại tràng do stress thường đi kèm hội chứng ruột kích thích.

Lạm dụng thuốc và hóa chất

Sử dụng kéo dài một số loại thuốc như kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), thuốc nhuận tràng có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột và tổn thương niêm mạc đại tràng. Ngoài ra, các chất hóa học độc hại hoặc nhiễm độc thực phẩm cũng có thể gây kích ứng mạnh và dẫn tới viêm.

Chế độ ăn uống không lành mạnh

Chế độ ăn ít chất xơ, giàu đạm động vật, nhiều dầu mỡ, thức ăn nhanh, đồ cay nóng hoặc tiêu thụ nhiều rượu bia làm tăng gánh nặng cho đại tràng. Các chất này không chỉ làm tổn thương niêm mạc ruột mà còn dễ gây táo bón, tiêu chảy hoặc rối loạn tiêu hóa mạn tính.

Di truyền và yếu tố cơ địa

Một số nghiên cứu cho thấy nếu trong gia đình có người mắc các bệnh lý đại tràng, đặc biệt là viêm loét đại tràng hoặc Crohn, thì nguy cơ mắc bệnh ở các thành viên khác sẽ cao hơn. Điều này cho thấy yếu tố di truyền và cơ địa cũng đóng vai trò nhất định.

Triệu chứng nhận biết

Tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ và nguyên nhân của người bệnh, mà các triệu chứng của viêm đại tràng sẽ khác nhau. Dưới đây là các dấu hiệu phổ biến giúp nhận biết sớm căn bệnh này:

Đau bụng kéo dài

Đây là triệu chứng điển hình nhất của viêm đại tràng. Cơn đau thường âm ỉ, quặn từng cơn, chủ yếu tập trung ở vùng bụng dưới bên trái hoặc quanh rốn. Trong trường hợp bị viêm đại tràng nặng, cơn đau có thể trở nên dữ dội và lan rộng ở vùng bụng.

Rối loạn đại tiện

Người bệnh có thể bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày, kèm cảm giác mót rặn, đau bụng trước và sau khi đi vệ sinh. Một số trường hợp khác lại bị táo bón kéo dài, hoặc xen kẽ giữa tiêu chảy và táo bón khiến hoạt động tiêu hóa bị đảo lộn.

Phân bất thường

Phân có thể có lẫn nhầy hoặc máu tươi, đôi khi là phân lỏng nước có mùi tanh. Đây là dấu hiệu cảnh báo viêm nặng hoặc có tổn thương niêm mạc ruột nghiêm trọng, cần được điều trị ngay để tránh biến chứng.

Chướng bụng, đầy hơi

Viêm nhiễm khiến chức năng tiêu hóa giảm sút, dẫn đến hiện tượng chướng bụng, đầy hơi, ăn uống khó tiêu, đặc biệt sau bữa ăn có nhiều dầu mỡ hoặc chất kích thích.

Toàn thân mệt mỏi, sút cân

Viêm đại tràng kéo dài ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng, khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi triền miên, sút cân không rõ nguyên nhân, da dẻ xanh xao.

Sốt và buồn nôn

Một số trường hợp viêm cấp tính có thể đi kèm sốt nhẹ, đau đầu, buồn nôn, mất cảm giác thèm ăn.

Viêm đại tràng có nguy hiểm không?

Viêm đại tràng không phải là căn bệnh hiếm gặp nhưng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển phức tạp và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Tùy theo mức độ viêm nhiễm và cơ địa của từng người, các biến chứng có thể bao gồm:

• Xuất huyết tiêu hóa: Viêm kéo dài gây tổn thương niêm mạc đại tràng, làm các mạch máu dễ bị vỡ, dẫn đến tình trạng chảy máu trong lòng ruột. Người bệnh có thể thấy máu trong phân, kèm theo triệu chứng hoa mắt, chóng mặt, da xanh xao do thiếu máu cấp.
• Thủng đại tràng (thủng ruột): Đây là biến chứng cấp cứu nghiêm trọng và đe dọa tính mạng người bệnh. Khi thành ruột bị viêm nặng, lâu ngày sẽ bị suy yếu và có thể bị thủng, gây tràn dịch tiêu hóa vào ổ bụng, dẫn tới viêm phúc mạc và nhiễm trùng huyết.
• Giãn đại tràng cấp tính (Megacolon nhiễm độc): Là tình trạng đại tràng giãn rộng bất thường, mất nhu động, kèm sốt cao, đau bụng dữ dội, nguy cơ tử vong cao nếu không can thiệp sớm.
• Tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng: Những người bị viêm đại tràng mãn tính kéo dài, đặc biệt là viêm loét đại tràng, có nguy cơ cao phát triển thành ung thư. Nguy cơ càng cao nếu bệnh kéo dài trên 8-10 năm và không được kiểm soát hiệu quả.
• Suy kiệt cơ thể, mất dinh dưỡng: Viêm đại tràng mạn tính ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dưỡng chất, khiến người bệnh mệt mỏi kéo dài, sút cân nhanh, suy giảm miễn dịch và chất lượng cuộc sống đi xuống nghiêm trọng.
• Hình thành polyp và sẹo trong đại tràng: Viêm mạn tính lặp đi lặp lại có thể khiến niêm mạc ruột hình thành các mô xơ, polyp hoặc sẹo xơ hẹp gây cản trở lưu thông phân, dễ dẫn đến tắc ruột hoặc biến chứng khác.

Cách điều trị viêm đại tràng

Việc điều trị viêm đại tràng còn phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ tổn thương niêm mạc và thể trạng của từng người bệnh. Mục tiêu của điều trị là làm giảm triệu chứng, phục hồi niêm mạc đại tràng và ngăn ngừa tái phát. Dưới đây là các phương pháp điều trị chính:

Điều trị bằng thuốc

• Kháng sinh: Sử dụng trong trường hợp viêm đại tràng do vi khuẩn, ký sinh trùng. Cần tuân thủ đúng liệu trình và chỉ định của bác sĩ để tránh kháng thuốc.
• Thuốc chống viêm ruột: Các thuốc như Mesalazine, Sulfasalazine giúp giảm viêm tại chỗ trong trường hợp viêm đại tràng mạn tính do miễn dịch.
• Corticosteroids: Dùng trong các đợt cấp nặng để kiểm soát nhanh triệu chứng. Tuy nhiên, không nên dùng kéo dài vì có thể gây tác dụng phụ.
• Thuốc điều hòa miễn dịch: Azathioprine, Methotrexate hoặc các thuốc sinh học (biologics) có thể được chỉ định nếu bệnh không đáp ứng với điều trị thông thường.
• Thuốc chống co thắt, giảm đau: Giúp giảm triệu chứng đau bụng, khó chịu do co thắt đại tràng.
• Probiotics (men vi sinh): Cân bằng hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và làm dịu tình trạng viêm.

Điều chỉnh lại chế độ ăn uống

• Tránh các thực phẩm dễ gây kích ứng như thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng, rượu bia, cà phê, đồ uống có gas.
• Ưu tiên các món ăn dễ tiêu hóa, nấu chín kỹ, ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày.
• Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ hòa tan như chuối, yến mạch, khoai lang (tránh chất xơ không hòa tan trong giai đoạn viêm cấp).
• Uống đủ nước, bổ sung chất điện giải khi tiêu chảy kéo dài.

Liệu pháp hỗ trợ tâm lý và vận động

• Giảm stress, lo âu thông qua thiền, yoga, hoặc các bài tập thở.
• Duy trì chế độ sinh hoạt điều độ, nghỉ ngơi hợp lý.
• Tập thể dục nhẹ nhàng giúp tăng cường nhu động ruột và nâng cao sức đề kháng.

Điều trị ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa thường được áp dụng trong một số trường hợp nặng khi có những biến chứng như thủng đại tràng, giãn đại tràng nhiễm độc, hoặc ung thư hóa, phẫu thuật có thể cần thiết để cắt bỏ phần ruột bị tổn thương.

Việc điều trị viêm đại tràng đòi hỏi sự kiên nhẫn, tuân thủ phác đồ và phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh và bác sĩ. Cần theo dõi tái khám định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và điều chỉnh kế hoạch phù hợp.

Biện pháp phòng ngừa

Viêm đại tràng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu người bệnh thực hiện các biện pháp phòng ngừa chủ động và duy trì lối sống lành mạnh. Dưới đây là những khuyến cáo từ các chuyên gia:

Ăn uống hợp vệ sinh và an toàn

• Đảm bảo thức ăn được nấu chín kỹ, tránh ăn đồ sống, tái, chưa tiệt trùng.
• Hạn chế ăn ngoài hàng quán không rõ nguồn gốc, nhất là các món có nguy cơ nhiễm khuẩn cao như gỏi, hải sản sống.
• Rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh để tránh lây nhiễm vi khuẩn đường ruột.

Chế độ ăn uống khoa học, giàu dinh dưỡng

• Tăng cường chất xơ từ rau xanh, củ quả, các loại ngũ cốc nguyên cám để hỗ trợ tiêu hóa.
• Hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng, các món chiên rán, đồ ăn chế biến sẵn.
• Tránh uống rượu, bia, cà phê và nước ngọt có gas vì dễ gây kích ứng niêm mạc đại tràng.
• Uống đủ 1.5–2 lít nước mỗi ngày để giúp đại tràng hoạt động trơn tru.

Kiểm soát căng thẳng và duy trì tinh thần thoải mái

• Stress là tác nhân gián tiếp gây viêm đại tràng, đặc biệt là thể mãn tính. Vì vậy, cần cân bằng công việc – nghỉ ngơi hợp lý.
• Thực hành các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, nghe nhạc, đọc sách.

Tăng cường vận động thể chất

• Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện lưu thông máu, tăng nhu động ruột và hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
• Các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc yoga là lựa chọn phù hợp.

Tái khám định kỳ và kiểm soát sớm triệu chứng bất thường

• Nếu từng có tiền sử bệnh đại tràng, nên tái khám định kỳ 6–12 tháng/lần để tầm soát sớm nguy cơ tái phát hoặc biến chứng.
• Khi xuất hiện triệu chứng bất thường như tiêu chảy kéo dài, đau bụng lặp lại, đi ngoài ra máu…, cần đến cơ sở y tế để được kiểm tra.

Câu hỏi thường gặp

Viêm đại tràng khi nào có thể điều trị tại nhà?

Viêm đại tràng ở mức độ nhẹ, không có dấu hiệu nhiễm trùng nghiêm trọng hoặc biến chứng nguy hiểm, có thể được điều trị tại nhà dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Cụ thể:

• Các trường hợp tiêu chảy nhẹ không kèm sốt hoặc mất nước.
• Đau bụng âm ỉ, không lan tỏa, không có máu trong phân.
• Không có biểu hiện toàn thân như sốt cao, mệt lả, chán ăn kéo dài.

Trong những trường hợp này, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp hỗ trợ như:

• Ăn uống nhẹ nhàng, dễ tiêu.
• Uống nhiều nước, bổ sung điện giải.
• Dùng men vi sinh, điều chỉnh thói quen sinh hoạt và nghỉ ngơi hợp lý.

Tuy nhiên, nếu các triệu chứng không thuyên giảm sau vài ngày hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, cần đi khám để được điều trị chuyên sâu, tránh tự ý dùng thuốc kháng sinh hay thuốc cầm tiêu chảy khi chưa rõ nguyên nhân.

Viêm đại tràng khác viêm ruột như thế nào?

Viêm đại tràng là một dạng cụ thể của viêm ruột, trong đó vị trí tổn thương tập trung ở đại tràng (ruột già). Còn viêm ruột thì liên quan đến nhiều phần khác hơn, bao gồm:

• Viêm ruột non (tiểu tràng)
• Viêm ruột già (đại tràng)
• Hoặc viêm cả hai phần (như trong bệnh Crohn)

Điểm khác biệt chính của viêm đại tràng và viêm ruột là nằm ở vị trí viêm và triệu chứng đi kèm:

• Viêm đại tràng thường gây đau vùng bụng dưới bên trái, rối loạn đại tiện, phân có nhầy, máu.
• Viêm ruột non có thể gây đau vùng quanh rốn hoặc trên rốn, kèm tiêu chảy thẩm thấu, sụt cân nhanh.

Bệnh viêm đại tràng có bị tái phát không?

Có. Viêm đại tràng, đặc biệt là thể mãn tính như viêm loét đại tràng hay Crohn, rất dễ tái phát nếu không điều trị dứt điểm hoặc không duy trì lối sống và chế độ ăn uống khoa học.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ tái phát:

• Dừng thuốc giữa chừng khi thấy triệu chứng thuyên giảm.
• Căng thẳng tâm lý kéo dài.
• Ăn uống thất thường, dùng lại các thực phẩm gây kích ứng.
• Thiếu ngủ, lạm dụng thuốc kháng sinh, dùng thuốc không theo hướng dẫn.

Để phòng ngừa tái phát, người bệnh cần:

• Tái khám định kỳ.
• Tuân thủ điều trị.
• Giữ chế độ sinh hoạt lành mạnh, ổn định tâm lý.

Kết luận

Chính vì vậy, mỗi chúng ta hãy chuẩn bị đầy đủ những kiến thức liên quan về bệnh lý và những biện pháp phòng tránh để ngăn ngừa bệnh hiệu quả. Còn nếu bản thân đang nghi ngờ mình có triệu chứng viêm đại tràng, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị phù hợp.