Đau quặn bụng dưới: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Đau quặn bụng dưới là triệu chứng phổ biến, có thể do nhiều nguyên nhân gây ra như rối loạn tiêu hóa, bệnh tiết niệu hay phụ khoa. Hiểu rõ dấu hiệu và cách xử lý sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe.

Đau quặn bụng dưới là gì?

Đau quặn bụng dưới là tình trạng xuất hiện cơn đau có tính chất co thắt, từng cơn hoặc âm ỉ ở vùng bụng dưới rốn. Đây là khu vực tập trung nhiều cơ quan quan trọng như ruột già, ruột non, bàng quang, tử cung, buồng trứng (ở nữ giới) hoặc tuyến tiền liệt (ở nam giới). Do đó, cảm giác đau tại vị trí này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ rối loạn nhẹ đến các bệnh lý nghiêm trọng cần can thiệp y tế.

Tình trạng này có thể xảy ra ở cả nam và nữ, mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất ở:

• Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản (do yếu tố nội tiết, chu kỳ kinh nguyệt, rụng trứng…)
• Người có tiền sử bệnh đường tiêu hóa
• Người bị rối loạn tiểu tiện hoặc bệnh lý vùng chậu

Đau quặn bụng dưới không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt, công việc và chất lượng cuộc sống. Trong nhiều trường hợp, đây là dấu hiệu cảnh báo sớm các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như viêm ruột thừa, nhiễm trùng tiết niệu, hoặc các bệnh phụ khoa – tiết niệu.

Vì vậy, hiểu rõ bản chất và nguyên nhân của cơn đau quặn bụng dưới là bước quan trọng giúp người bệnh xử lý kịp thời và đúng cách, tránh để tình trạng tiến triển nặng hơn.

Biểu hiện đau quặn bụng

Người bị đau quặn bụng dưới thường gặp một số biểu hiện đặc trưng như:

• Đau âm ỉ hoặc từng cơn co thắt ở vùng bụng dưới, có thể lan sang bên trái, bên phải hoặc xuống vùng hông – bẹn.
• Cảm giác căng tức bụng, đầy hơi, khó chịu, đặc biệt sau ăn hoặc khi thay đổi tư thế.
• Rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, tiêu chảy, táo bón hoặc mót rặn.
• Rối loạn tiểu tiện: tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu nhiều lần hoặc tiểu khó.
• Ở nữ giới, cơn đau có thể đi kèm rối loạn kinh nguyệt, khí hư bất thường, đau khi quan hệ.
• Sốt nhẹ hoặc sốt cao, đặc biệt nếu có nhiễm trùng đường ruột hay tiết niệu.
• Mệt mỏi, chán ăn, khó ngủ, ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

Các triệu chứng này có thể xuất hiện riêng lẻ hoặc đồng thời, kéo dài vài giờ đến vài ngày. Nếu tình trạng đau kéo dài hoặc kèm theo dấu hiệu bất thường như nôn ra máu, đại tiện ra máu, ngất xỉu… người bệnh nên đi khám càng sớm càng tốt.

Nguyên nhân gây đau quặn bụng dưới

Trên thực tế, có rất nhiều nguyên nhân tiềm ẩn có thể gây nên tình trạng đau quặn bụng dưới. Mỗi nguyên nhân sẽ đi kèm với đặc điểm đau, mức độ và triệu chứng khác nhau. Việc phân biệt nguyên nhân theo nhóm bệnh lý giúp định hướng chẩn đoán chính xác và xử lý kịp thời.

1. Do bệnh lý đường tiêu hóa

Nhiều rối loạn hoặc tổn thương ở hệ tiêu hóa có thể gây ra các cơn đau quặn bụng dưới, điển hình như:

• Viêm ruột thừa: Cơn đau thường bắt đầu quanh rốn, sau đó lan xuống bụng dưới bên phải. Người bệnh có thể sốt nhẹ, buồn nôn, chán ăn và cảm giác chướng bụng. Nếu không can thiệp sớm, có nguy cơ vỡ ruột thừa rất nguy hiểm.
• Hội chứng ruột kích thích (IBS): Đây là nguyên nhân khá phổ biến gây đau âm ỉ hoặc co thắt vùng bụng dưới, kèm theo rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón xen kẽ.
• Viêm loét đại tràng mạn tính: Gây đau bụng dưới đi kèm tiêu chảy kéo dài, phân có nhầy hoặc máu, sụt cân và cảm giác mệt mỏi kéo dài.

Táo bón kéo dài, viêm túi thừa: Làm gia tăng áp lực trong ruột, gây đau quặn từng đợt ở vùng bụng dưới, đặc biệt sau ăn hoặc trước khi đi tiêu.

2. Do rối loạn đường tiết niệu

Đường tiết niệu khi bị viêm hoặc tắc nghẽn cũng là nguyên nhân gây đau vùng bụng dưới tương đối phổ biến ở cả nam và nữ. Một số bệnh lý thường gặp gồm:

• Nhiễm trùng tiết niệu (viêm niệu đạo, bàng quang, thận…): Cơn đau thường kèm cảm giác tiểu buốt, tiểu gắt, nước tiểu đục hoặc có mùi hôi. Trường hợp nặng có thể sốt và ớn lạnh.
• Sỏi tiết niệu: Sỏi di chuyển từ thận xuống niệu quản có thể gây ra các cơn đau quặn dữ dội ở bụng dưới, lan sang hông và lưng.
• Tắc nghẽn niệu đạo hoặc bàng quang: Có thể do u, sỏi hoặc viêm làm cản trở dòng nước tiểu, gây căng tức và đau ở bụng dưới, đặc biệt là vùng trên xương mu.

3. Do bệnh phụ khoa ở nữ giới

Ở nữ giới, đau quặn bụng dưới có thể liên quan đến cơ quan sinh sản. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Đau bụng kinh, rụng trứng: Là hiện tượng sinh lý bình thường, tuy nhiên ở một số người có thể gây đau dữ dội kèm mệt mỏi, rối loạn chu kỳ.
• Viêm vùng chậu, viêm phần phụ: Thường gây đau âm ỉ vùng bụng dưới hai bên, có thể kèm theo khí hư bất thường, sốt hoặc đau khi quan hệ.
• U xơ tử cung, u nang buồng trứng: Khi khối u lớn hoặc bị xoắn, có thể gây đau quặn bụng dưới từng đợt, đầy hơi, cảm giác nặng bụng hoặc rối loạn kinh nguyệt.
• Thai ngoài tử cung: Là tình trạng nguy hiểm, thường biểu hiện bằng cơn đau quặn dữ dội một bên bụng, kèm xuất huyết âm đạo bất thường và chóng mặt.

4. Do các vấn đề nam khoa

Ở nam giới, các bệnh lý liên quan đến hệ sinh dục cũng có thể gây đau bụng dưới, đặc biệt ở vùng trên bìu hoặc gần bẹn:

• Viêm tuyến tiền liệt: Gây cảm giác đau âm ỉ vùng bụng dưới, kèm theo tiểu khó, tiểu rắt hoặc đau khi xuất tinh.
• Xoắn tinh hoàn: Là tình trạng cấp cứu, biểu hiện bằng cơn đau đột ngột, dữ dội ở vùng bìu và bụng dưới, kèm tinh hoàn sưng to, tím tái.

Xét nghiệm và chẩn đoán nguyên nhân gây đau quặn bụng dưới

Việc xác định nguyên nhân gây đau quặn bụng dưới không thể chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng mà cần kết hợp với nhiều phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán cận lâm sàng khác. Mỗi trường hợp sẽ được bác sĩ chỉ định các kỹ thuật phù hợp tùy theo biểu hiện bệnh, vị trí đau và nghi ngờ lâm sàng.

Dưới đây là các phương pháp thường được áp dụng:

1. Khám lâm sàng

• Bác sĩ sẽ hỏi bệnh sử, vị trí và tính chất cơn đau (liên tục hay từng cơn, lan sang vùng nào, xuất hiện khi nào…).
• Kiểm tra các dấu hiệu đi kèm như sốt, nôn, chướng bụng, đau khi ấn vào bụng dưới, bất thường khi đi tiểu hoặc rối loạn kinh nguyệt.
• Khám phụ khoa hoặc nam khoa (nếu cần), đặc biệt trong trường hợp nghi ngờ nguyên nhân sinh dục.

2. Xét nghiệm máu

• Công thức máu: Giúp phát hiện dấu hiệu nhiễm trùng (bạch cầu tăng), thiếu máu hoặc mất nước.
• CRP, ESR: Chỉ số phản ứng viêm, hỗ trợ đánh giá tình trạng viêm cấp hoặc mạn tính.
• Beta-hCG: Xét nghiệm máu để phát hiện thai kỳ, đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán thai ngoài tử cung ở nữ giới.

3. Xét nghiệm nước tiểu

Giúp phát hiện nhiễm trùng đường tiết niệu, tiểu máu, tiểu đạm hoặc dấu hiệu tắc nghẽn.

Trong một số trường hợp, xét nghiệm nước tiểu còn giúp gợi ý nguyên nhân chuyển hóa như sỏi oxalat, nhiễm ceton…

4. Xét nghiệm phân

Thường được chỉ định nếu người bệnh có tiêu chảy, đi ngoài phân nhầy, phân lẫn máu hoặc nghi ngờ nhiễm trùng tiêu hóa.

Kiểm tra ký sinh trùng, vi khuẩn, virus hoặc máu ẩn trong phân.

5. Chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm ổ bụng: Là phương pháp phổ biến đầu tiên giúp phát hiện sỏi tiết niệu, u nang buồng trứng, thai ngoài tử cung, ứ mủ vòi trứng, viêm ruột thừa…
• X-quang bụng: Hữu ích trong đánh giá tình trạng tắc ruột, hơi tự do trong ổ bụng (gợi ý thủng tạng rỗng), sỏi đường tiết niệu…
• CT scan bụng (cắt lớp vi tính): Độ chính xác cao, hỗ trợ chẩn đoán viêm ruột thừa, túi thừa, sỏi, khối u, áp xe vùng chậu…
• MRI vùng chậu: Áp dụng khi cần đánh giá chuyên sâu các tổn thương phần mềm, khối u hoặc lạc nội mạc tử cung ở nữ giới.

6. Các xét nghiệm chuyên khoa khác (nếu cần)

• Nội soi đại – trực tràng: Khi nghi ngờ viêm đại tràng mạn, polyp, khối u hoặc xuất huyết tiêu hóa dưới.
• Khám phụ khoa – siêu âm đầu dò: Với nữ giới có rối loạn kinh nguyệt, khí hư bất thường hoặc nghi ngờ các bệnh phụ khoa.
• Khám tiết niệu – siêu âm tinh hoàn: Với nam giới có biểu hiện đau vùng hạ vị, đau tinh hoàn, bí tiểu, tiểu khó…

Việc lựa chọn các xét nghiệm sẽ do bác sĩ chỉ định tùy vào hướng chẩn đoán nghi ngờ ban đầu, tránh lạm dụng nhưng vẫn đảm bảo đủ thông tin để xác định chính xác nguyên nhân. Người bệnh không nên tự ý đi làm xét nghiệm tràn lan mà cần thăm khám chuyên khoa để được tư vấn cụ thể.

Cách điều trị và chăm sóc đau quặn bụng dưới tại nhà

Tùy vào nguyên nhân và mức độ cơn đau, việc điều trị đau quặn bụng dưới có thể được thực hiện tại nhà hoặc cần đến cơ sở y tế. Trong những trường hợp nhẹ, không kèm theo triệu chứng bất thường (như sốt cao, nôn, chảy máu, suy kiệt…), người bệnh có thể áp dụng một số phương pháp chăm sóc và giảm đau tại nhà để cải thiện tình trạng.

1. Các biện pháp giảm đau tại nhà

• Chườm ấm vùng bụng dưới: Sử dụng túi chườm hoặc khăn ấm đặt lên vùng bụng giúp làm dịu các cơn co thắt cơ trơn, giảm đau hiệu quả, đặc biệt với đau bụng kinh hoặc đau do rối loạn tiêu hóa.
• Uống trà thảo mộc ấm: Các loại trà như trà gừng, trà hoa cúc, trà bạc hà có tác dụng làm dịu hệ tiêu hóa, giảm co thắt ruột và hỗ trợ thư giãn thần kinh.
• Nghỉ ngơi, tránh vận động mạnh: Khi cơn đau xuất hiện, nên nằm nghỉ ở tư thế thoải mái, tránh gập người hoặc hoạt động thể lực mạnh làm tăng áp lực ổ bụng.

2. Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn

Người bệnh có thể dùng một số thuốc giảm đau thông dụng như:

• Paracetamol: Giảm đau nhẹ đến vừa, an toàn với hầu hết đối tượng.
• Ibuprofen, Naproxen: Hiệu quả tốt với đau bụng kinh hoặc viêm nhẹ, nhưng cần thận trọng với người có bệnh lý dạ dày hoặc thận.

Lưu ý: Không nên lạm dụng thuốc giảm đau, và không nên tự ý dùng thuốc kháng sinh, thuốc trị co thắt ruột hay thuốc chống tiêu chảy nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.

3. Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống

Ăn uống khoa học:

• Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám để hỗ trợ tiêu hóa.
• Hạn chế đồ chiên rán, cay nóng, nhiều dầu mỡ hoặc thực phẩm chế biến sẵn.
• Uống đủ nước mỗi ngày, có thể bổ sung men vi sinh để tăng lợi khuẩn đường ruột.

Tránh các chất kích thích: Kiêng rượu bia, cà phê, thuốc lá, nước ngọt có gas – những yếu tố dễ kích thích ruột, dạ dày và làm nặng thêm cơn đau.

Vận động nhẹ nhàng: Các hoạt động như đi bộ, tập yoga hoặc thiền có thể hỗ trợ cải thiện lưu thông máu vùng bụng, giảm co thắt và thư giãn hệ thần kinh.

Ngủ đủ giấc, kiểm soát căng thẳng: Stress kéo dài có thể làm rối loạn nhu động ruột, gây đau bụng mạn tính hoặc hội chứng ruột kích thích. Cần chú ý giữ tinh thần thoải mái, ngủ đủ 7–8 giờ mỗi đêm.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Việc chăm sóc tại nhà chỉ phù hợp với các cơn đau nhẹ, thoáng qua và không kèm theo dấu hiệu bất thường. Người bệnh cần đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện các biểu hiện sau:

• Cơn đau quặn bụng dưới kéo dài trên 24–48 giờ, không cải thiện dù đã nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc.
• Sốt cao, ớn lạnh, mệt mỏi rõ rệt.
• Buồn nôn, nôn ói kéo dài.
• Rối loạn tiêu hóa nặng: tiêu chảy ra máu, táo bón nhiều ngày.
• Rối loạn tiểu tiện: tiểu buốt, tiểu ra máu, bí tiểu.
• Ra máu âm đạo bất thường (ở nữ), đau dữ dội một bên bụng, nghi ngờ thai ngoài tử cung.
• Tình trạng ý thức thay đổi, chóng mặt, ngất xỉu.

Cơn đau quặn bụng dưới không nên xem nhẹ, đặc biệt khi xảy ra bất thường, lặp đi lặp lại hoặc đi kèm các dấu hiệu toàn thân. Việc chăm sóc đúng cách tại nhà kết hợp với thăm khám sớm sẽ giúp người bệnh tránh được biến chứng nguy hiểm và cải thiện nhanh chóng chất lượng cuộc sống.